Dienstag, 8. November 2016

HAREM BİR AŞK YUVASI MI İDİ?

Bu önemli konuyu tarihci Sn. Lamia Candaroğlu değerlendirdi:

Harem bir aşk yuvası değil mektepti ifadesini şu aralar çok okur oldum. Ama gerçektende öylemiydi? Son gelişmeler yüzünden Türkiye'nin haline diyecek söz bulunamazken, üstüne birde Osmanlı sevdası kabardıkca kabarmaya devam ediyor. Tabii yeni politik şartlar gereğince de eskiden karalanan bugün gök yüzüne çıkartılıyor. İşte önceleri nefretle karşılanan Harem de bu hassas konulardan biri.
Bir akademisyen olarak olaya objektif bakıyorum, ama ne yazıkki Türkiye de çoğu tarihciler bu çok önemli konuyu subjektif, yani taraflı değerlendiriyorlar.

Peki şimdi Harem'i tarafsız ve tarihi belgeler doğrultusunda bir göz altına alalım! Harem bir aşk yuvası mı yoksa bir Mektepmiydi? Herşeyden önce Harem teşkilatı sadece Osmanlılarda değil daha pek çok Devletlerde mevcuttu. Örneğin: Çin İmparatorluğunda, eski İsrail Krallığında, antik Mısır İmparatorluğunda, antik Roma İmparatorluğunda, hatta Bizans İmparatorluğunda bile islamii Harem teşkilatına benzeyen Haremler vardı. Yani Harem sadece Osmanlılara has bir kurum değildi. Çok eşlilik işte bu listelediğim Devletlerde de mevcuttu. Ama Avrupa'da hristiyanlığın yaygınlaşmasından sonra Harem teşkilatı kaldırıldı.

Osmanlı Devletinde Harem'in zemin kazanması tam manasıyla 16. YY'dan itibaren görülmektedir. Sultan I. Süleyman'a kadar Padişahlar çok eşliler ama Cariye ilişkileri pek görülmemektedir. Kısacası Sultan I. Süleyman'a kadar türk Hükümdarları Asalet sistemi uyarınca soylu kadınlarla nikah karşılığı evlenmişlerdir. Bu durum II. Bayezid ile değişime uğradığı görülmektedir, çünki II. Bayezid ilk evliliklerini gene Asilzade kadınlarla gerçekleştirirken, son yıllarında Cariye ilişkilerine de başlamıştır. Fakat II. Bayezid'in Sarayında sonradan dillere destan olan bir Harem kurumu yoktu! Çok eşliydi ama Saray'da yüzlerce Cariye bir arada yaşamıyordu!

Sultan I. Selim babasının yaptığını tekrarlamadı ve resmii evliliklerle tarihe geçti. İlk eşi Ayşe Hatun, Kırım Hanı I. Mengli Giray'ın kızıydı. İkinci eşi olan Arnavut soylusu Hafsa Hatun'da müslümanlığı kabul etmiş ve Muzaka hanedanından olan bir Prens'in kızıydı. Aynı şekilde II. Bayezid'in diğer oğullarıda Cariye ilişkilerine girmediler.

Babasından gördüğü yaşam tarzını I. Süleyman'da örnek alarak resmii evlilikler tercih etti ve annesinin kendisine seçtiği kızlarla evlendi. İlk eşi Karadağlı ve İskender Bey'in kızı Mükrime Hatun'du. İkinci eşi Arnavut soylusu Melekcihan Gülbahar Hatun'du ve üçüncü eşi Çerkes prensesi Mahidevran Hatun'du. İşte bu üç resmii evliliklerden sonra Hürrem Sultan ile bir Cariye ilişkisine başladı. Aslında Hürrem Sultan'ın politik önem kazanması 1534 yılında I. Süleyman'ın kendisine nikah kıymasıyla başladı. İşte o zaman Osmanlı tarihinde ilk defa bir Hükümdarın cariyesine nikah kıyması gerçekleşmiş oldu.

Sultan I. Süleyman devrinde bile Saray'da Cariyeler çoğunlukta değildi. Aslında II. Selim Sarayı Cariyelerle doldurmaya başladı. Bunun oğlu III. Murat'ta bu düzeni devam ettirdi ve en çok çocuk sahibi Hükümdar olarak tarihe geçti. Sultan III. Mehmet'te annesi Safiye Sultan'ın hakimiyeti altında fazla Cariye ilişkilerine giremedi. Babasına nispet 5 Hasekisi ile en az eş sahibi Hükümdarlar arasında görülmektedir. Harem teşkilatından ve çok eşlilikten bezmiş Handan Sultan'da oğlu I. Ahmet'i kendi seçtiği Çerkes prensesi Mahfiruz ile hemen nikahlattırdı, ama kayınvalidesi Safiye Sultan'ın torunu I. Ahmet'e Saltanat Hediyesi  diye gönderdiği Mahpeyker isimli Cariyeyi de kabul etmek zorunda kalarak oğluna sundu. Daha sonra I. Ahmet kendi isteği ile Herksezadelerden olan Fatma Hatun'la evlendi. Fatma Hatun'dan sonrada Gürcü soylusu Şahzaman Hatun'la sade bir nikahla hayatını birleştirdi, fakat bu son eşini 1612 yılında Harem de çıkan bir kavga sonucu Saray'dan sürgün etti.

Sultan I. Ahmet'ten sonra gelen Deli Mustafa ve II. Osman resmii evlilikler yapanlar arasındadır. Özellikle Genç Osman lakabıyla zihinlerde kalan II. Osman'ın evlilikleri çok önemlidir, çünki II. Osman 100 seneyi aşkın bir süreden sonra Osmanlı elitleriyle dünürlüğe girdi. İlk eşi Züleyha Hatun bir Saraylıydı, ama ikinci eşi Ayşe Hatun, Pertevpaşazadelerdendi ve üçüncü eşi Akile Hatun ise Şeyhülislam Esad Efendi'nin kızıydı. II. Osman'ın vezirleri bu evlilikleri pek hoş karşılamadılar, çünki artık gelenek haline gelmiş olan Padişahların Sarayda yaşayan kızlarla veya Cariyelerle ilişkiye girmesini bekliyorlardı. Tabii bu yeni durum çıkarcı Vezirlerin işine gelmiyordu ve Osmanlı'nın Avrupada olduğu gibi bir veraset sistemine geçmesi, Saray'daki hakimiyetlerinin sonu demek oluyordu. Üstüne birde II. Osman'ın Yeniçeri Ocağını ilga etmek isteyince kıyamet koptu! Yeniçeriler ayaklandı ve bu muazzam fırsattan istifade eden I. Mustafa'nın hırslı annesi Abaza kökenli Altun Haseki, damadı Hırvat Davut Paşa'nın desteği ile II. Osman'ı tahttan indirtip idamına yol açtı. Böylece tekrardan aklını kaybetmiş I. Mustafa tahta oturtuldu. Valide Sultan makamına kurulan Altun Haseki oğluna birkaç ay süren ilk Saltanatında sunduğu kızları tekrar Hünkarın yatağına gönderdi. I. Mustafa döneminde Saray'da sadece 150 kadar Cariye yaşıyordu, çünki siyasi devrimler sonucu Cariyelerin çoğunluğu Eski Saray'a gönderilmişlerdi.

IV. Murat döneminde Cariyelerin sayısı 400 civarında idi ve Deli İbrahim devrinde ise artık Harem'in en kalabalık zamanı gelmişti, zira Kösem Sultan - ne yezıkki akıldan nasipsiz kalmış - oğlu Deli İbrahim'i devlet işlerinden uzak tutmak için Harem'i Cariyelerle tıka basa doldurmuştu. Bu yüzden 1640 ve 1648 yılları arasında Harem de yaklaşık 800 kadın yaşıyordu. Harem de o kadar çok kadın vardıki dairelerde gece yatacak yer kalmamıştı. Deli İbrahim iç çamaşırı değiştirir gibi Haseki üstüne Haseki alıyordu. Buda yetmemiş gibi Gözdeleri ve Odalıklarıda vardı. Tarihci Mouradgea d'Ohssun yazılarında İbrahim'in Haremiyle ilgili: (...) İbrahim'in 10 eşi, 16 Gözdesi ve 22 Odalığı vardı (...) diyor. İşte tam burada duraklamak gerek! Harem bir aşk yuvası değil mektepti diyenler için I. İbrahim'in Haremini göz önünde bulundurmaları güzel bir cevap olsa gerek!

Deli İbrahim'den sonra Turhan Sultan sayesinde Harem düzeni değişti. Turhan Sultan, önceki dönemlerde olduğu gibi kurallar bakımından daha açık olan Harem teşkilatını sıkı bir yönetim sistemine soktu ve Padişah Eşlerinin siyasete karışmalarını sınırlandırdı.

Şimdi birde Harem'in yapılanması ve Cariyelerin genel durumlarına bir göz atalım:
Osmanlı Sarayında yaşamış Cariyeler 16. YY ve 18. YY arasında genelde Balkanlardan geliyordu. Bu kadınlar Savaşta esir edilmiş veya Köle Tacirleri tarafından kaçırılmışlardı. Hareme girdiklerinde yaşları  genelde 10 ile 19 arasındaydı. 19 yaş üstü kadınların Saraya girmeleri pek görülmüyordu, çünki körpe kızlar rağbette idi. Yaşları ne kadar küçükse o kadarda değerli oluyorlardı.
Hareme girdiklerinde Bakerat kontrolünden sonra - Müslüman değillerse - derhal Müslümanlığı kabul etmek zorundalardı, çünki Padişah aynı zamanda Halife olduğu için ona hizmet edecek veya yatağını paylaşacak kadınların gayrimüslim olmaları yasaktı! Ayrıca fiziki özelliklerine veya meziyetlerine göre de 16.YY'dan itibaren genelde Farsii isimler ile adları değiştiriliyordu. Saraya yeni giren Cariyelere Acemi deniliyordu.
İhtida'dan sonra Acemiler Saray'da uzun süredir yaşayan ve artık Harem kurallarında üstad olmuş bir Kalfa'nın nezaretine veriliyordu. Bu Kalfa'nın gözetiminde Harem'in Acemi Okulunda ilk derslerini almaya başlıyorlardı. Dersler: başta İlahiyat, Türkçe (Osmanlıca okuma yazma), Dikiş Nakış ve Müzik. Müzik'te Acemi'nin kabiliyetine göre dersler ya çoğalırdı yada azalırdı. Sonra Acemilerin özelliklerine göre ek derslerde veriliyordu, bunlar: Hat sanatı, Farsca, Arapça ve ender de olsa Avrupa dilleride öğretiliyordu. Acemilerin ilk öğretim süreci 16. YY ve 18. YY arasında 4 sene, 19. YY ise 6 sene idi. Bu süreç zarfında Acemilerden birinin başına talih kuşu konarak Haseki veya Gözde olmuşsa, o zaman dersleri kendi istekleri üzerine ya son bulur veya devam ederdi. Ama Padişahın veya bir Şehzade'nin yatağına girmek nasip olmamışsa o zaman ilk öğretim yıllarından sonra kabiliyetlerine göre Harem de bir vazifeye tayin edilirlerdi. Vazifelerine başladıklarında artık Acemilikten terfii ederek Kalfa makamına yükselirlerdi.

Cariyelerin evlendirilmeleri ise Çerağ edilme sistemine göre uygulanıyordu. Çerağ aslında Çırak edilmek manasına geliyor. Evlendirilen Cariyeler dört bölüme ayrılır:

  1. Padişah'ın Gözdelikten veya Odalıktan ihraç etmiş Cariyesi.
  2. Saray'da yüksek makama sahip ve bu yüzden değerli Cariye.
  3. Saray'dan kendi isteği üzerine çıkmak isteyen Cariye.
  4. Saray'dan atılan Cariye.
İşte bu dört kategoriye göre de Damad adayı seçiliyordu, örneğin evlendirilen Cariye eskiden Padişahın Gözdesi veya Odalığı ise, o zaman Damad olarak yüksek bir makama sahip bir Vezir seçilirdi ve bu Vezir eski Gözdenin kendisine hediye edilmesiyle onurlandırılırdı. Aynı şekilde Saray'da sevilen veya önemli bir makama sahip bir Cariye içinde rütbeli bir Damad seçilirdi. Kendi isteği ile çıkmak isteyen Cariye için genelde Saray'da arka hizmeti gören kişilerle evlendirilirlerdi, mesela: Kapıcı Ağalarla, Bahçıvanlarla, Arabacılarla ve Hademelerle.
Sonuncu kategoriden olan Cariyeler, işledikleri bir hata sonucu veya bir entrikadan ötürü Saray'dan atıldılarsa, insafen Şehirden biriyle evlendirilirdi veya insaf edilmezse evlendirilmez sürgüne gönderilirdi ve fakru zaruret (yoksulluk) içinde ölürlerdi.

Sonuç: 

Harem bir Mektep, veya son zamanlarda yaygınlaşan ismiyle Mekteb-i Duhterani (Kız Okulu) değildi!!! Aynı şekilde, Harem bir Aşk Yuvası'da değildi!!!
Harem'in tek bir maksadı ve hedefi vardı: Padişah'ın soyunun devamını temin etmek!!! Başka bir varolma sebebi yoktu!!!

Harem de bir Okulun yapılanması, Cariyelerin çoğalmasıyla gerçekleşti, çünki Sultan I. Süleyman'dan önce Saray'da Cariyeler azınlıkta olduğundan Saraylı Kadınlara İlahiyat dersi, türkçe dilini ve Osmanlıca okuma yazma öğretmek için özel bir Okul gerekli değildi. Bunlar Sultan'ların ve Şehzadelerin hocalarından ders alıyorlardı. Ama Cariyelerin sayılarının artmasıyla ve bu kadınların geneli müslüman olmadığından bir Harem Okulu mecbur olmuştu. İşte bu yüzden Harem de Cariyelere özel bir Eğitim merkezi yapılanmaya başladı.

Şayet Harem bir Mektep olsaydı o zaman herkes kızlarını Hareme gönderirdi. Harem yanlızca Hanedan'ın soyunun devamını sağlıyordu, yoksa başka ne sebepten yüzlerce köle kadın Saray'a gönderilsin? Eğitim için olsaydı kadınlar zorla köle edilerek Saraya gönderilmezlerdi! 

Haremin aşk ve meşklede bir ilgisi yoktu! Oryantalistlerin hayali resimlerinde gösterildiği gibi Cariyeler çıplak vaziyette sedirlerde ve divanlarda gönül eğlendirmiyorlardı. Sıkı kurallara göre yaşıyorlardı, herkes rütbesine ve makamına uygun şekilde hareket ediyordu. Padişahı ömrü boyunca hiç görmemiş Cariyeler bile vardı, yani Hükümdar Haremde yaşayan bütün kadınlarla cinsel ilişki yaşamıyordu. Padişahın yatağına giren kadınları Valide Sultan bizzat seçiyordu. Şayet Valide Sultan hayatta değilse o zaman Baş Hazinedar bu görevi devralıyordu. Fakat Gözdelerde bu durum farklıdır: çünki genelde Gözdeler Hükümdar tarafından seçiliyordu. Elbette Hasekiler arasında da Padişahın kendi beğenip seçtiği kadınlar vardı, ama bunları daha önce açıklandığı gibi Valide Sultan oğluna sunuyordu. Gözdeler makam bakımından Hasekilerden sonra geldiğinden, bunlar genelde Hükümdarın beğendiği veya aşık olduğu kadınlardan oluşuyordu.

Hasekiler ise İslam kanunlarına göre Padişah'ın resmi eşleridir ve sayıları aslında 4 ile sınırlıdır, fakat aslen Cariye olan Hasekilerin sayısı sınırsızdır. Şayet Haseki aslen müslüman ise genelde nikah karşılığı Hükümdarla beraber olurdu. Fakat sonradan müslüman oldu ise ozaman genelde nikahsız Haseki ünvanına erişiyordu. Padişah tabii sevdiği ve değer verdiği Hasekisine sonradan nikah kıyabiliyordu. Hasekilerin rütbeleri çocuk sayısına göre değil Padişah'la evlendiği tarihe göre sıralanıyordu. Haseki olmak için illa Padişahtan çocuk sahibi olması gerekmiyordu! Çocuksuz Hasekilerde vardı. Aynı şekilde çocuksuz Gözdelerde mevcuttu. 

Padişah öldükten sonra yeni Padişah'ın annesi hariç diğer dul kalan Haseki ve Gözdeler ve bunların Hizmetkarları 16. YY'ın ikinci yarısından sonra Eski Saraya gönderilirlerdi ve yerlerini yeni Padişah'ın ailesine bırakırlardı. Bu makam değişimi geleneği son Padişah Vahdettin'e kadar devam etmiştir. 

18. YY'dan itibaren Haseki ünvanı kaldırılarak yerine Kadınefendi ve İkbal ünvanları tevcih edilmeye başlanmıştır. Padişahın ilk dört eşi Kadınefendi, bundan sonra gelen 4 kadına İkbal Hanımefendi ve Gözdelerede Hanım denilmiştir.

Lamia Candaroğlu

2 Kommentare:

  1. Who is Melekcihan Gülbahar Hatun?

    AntwortenLöschen
  2. Melike Chimay Hanım. Bu size bir ihtardır. Blogunuzda kesinlikle güvenilir kaynaklara dayanmayan, uydurma ve yanlış bilgiler verip insanları kandırıyorsunuz. Lütfen blogunuzdaki yazılarınızı kaldırın. Asil, soylu ve hür bir kadınla yasal olarak evlenen son padişah II. Murad'tır. Fakat Fatih Sultan Mehmed ve II. Bayezid şehzadelik yıllarında Türkmen Beylikleri'nin asil ve hür kızlarıyla evlenmişlerdir. II. Bayezid'in oğlu Şehzade Ahmed 1504 yılında Kırım Hanının kızı ile evlenmiştir. Bu tarihten sonra hiçbir padişah (II. Osman hariç) veya şehzade asil ve hür bir kadınla evlenmemiştir. Ayrıca Fatih Sultan Mehmed padişahların (şehzadelerin değil) asil ve hür kadınlarla evlenmesini ve cariyelere nikâh kıymasını yasaklamıştır. Blogunuzda Kanuni Sultan Süleyman'dan itibaren neredeyse tüm padişahların nikâh kıydığını, asil ve hür kadınlarla evlendiklerini yazıyorsunuz. Lütfen bu yalanları yazarak insanları kandırmayın. Yıldırım Bayezid'den itibaren bütün padişahlar sadece cariyelerden çocuk yapmışlardır. Evlendikleri asil ve soylu kadınlardan çocuk yapmamaya özellikle dikkat etmişlerdir. Bu Osmanlı Hanedanının en önemli devlet politikasıdır. Ayrıca sahte elçi raporları uyduruyorsunuz. Lütfen, yapmayın! Siz tarihçi değilsiniz. Cemal Temrukoğlu dediğiniz dedenizin anıları tarihi belge özelliği taşımamaktadır. Doğru bilgi edinmek isteyenlere hayatını Osmanlı haremine adamış Çağatay Uluçay, Necdet Sakaoğlu ve Leslie Peirce gibi tarihçilerin kitaplarını öneriyorum. Ve Melike Chimay Hanım, tekrar ediyorum, lütfen yanlış bilgiler vererek insanları kandırmayın! Bu siteyi ziyaret edenleri de uyarıyorum. Bu blogtaki bilgilerin büyük bölümü uydurmadır. İtibar etmeyiniz!

    AntwortenLöschen